Преступная деятельность членов партии «братья мусульмане»

Дубова Н.М. КЭУК, Караганда, Казахстан

 

«Братья-мусульмане» были основаны в 1928 году в городе Исмаилия школьным учителем по имени Хассан аль-Банна. Это было первое в мире организованное движение исламистского толка, хотя собственно исламизм как идеология развивался с конца XIX столетия. «Братья-мусульмане» сформировались как общественное движение за возрождение ислама в стране и за её пределами. И это в то время, когда в арабском и мусульманском мире царили идеи светского национализма, причём левого толка.

«Братья-мусульмане» быстро вышли за рамки благотворительной и образовательной деятельности, превратившись в политическое движение. Основу идеологии «Братьев-мусульман» составили взгляды самого Аль-Банны, представлявшие собой сплав исламских ценностей с западной политической мыслью. Аль-Банна отвергал как традиционные религиозные взгляды, так и вестернизацию как таковую.

Идеология «Братьев-мусульман» была первым организованным выражением модернистского течения в мусульманской религиозно-политической мысли, которое вбирало в себя в том числе и национализм, напрочь отвергаемый чистым исламом.

Говоря о джихаде как вооружённой борьбе, «Братья-мусульмане» ограничивались признанием необходимости освобождения от иностранной оккупации — британской в случае с Египтом и израильской — в Палестине. Но они говорили о джихаде и в более широком понимании — как об интеллектуальном пробуждении и политической мобилизации масс. Идеи «Братьев-мусульман» приводили к ним всё больше сторонников, движение быстро набирало силу. К концу 1940-х годов оно насчитывало уже более миллиона членов.

В конце 1930-х годов на руководство движения оказывали весьма сильное давление некоторые активисты, требовавшие создания военного крыла организации — для вооружённой борьбы с британскими оккупантами. Но лидеры «Братьев-мусульман» боялись, что такой шаг навредит движению, призывавшему к постепенным общественно-политическим изменениям через создание социальных служб и профессиональных организаций юристов, врачей, инженеров и т.д.

И всё же руководители «Братьев-мусульман», хотя и неохотно, но согласились на создание тайной военизированной организации, которая скоро начала осуществлять акции, не санкционированные Хассаном аль-Банна и другими лидерами.

Вплоть до конца 1940 годов «Братья-мусульмане» существовали в Египте совершенно легально. Но уже очень скоро монархия стала рассматривать их как главную угрозу своему существованию — особенно учитывая оппозиционность БМ англичанам и всем, кто сотрудничал с оккупационными силами. «Братья-мусульмане» были в первых рядах во время массовых забастовок и маршей националистов, они же участвовали (правда, безуспешно) в выборах 1945 года.

Во время Второй мировой войны «Братья-мусульмане», хотя и объявили о своем нейтралитете, сотрудничали с нацистской Германией, воевавшей против Великобритании. Затем они принимали участие в арабо-израильской войне 1948 года, и в том же году боевики из военного крыла БМ убили судью, приговорившего к тюремному заключению члена движения, участвовавшего в нападении на английских военных.

Именно тогда монархия окончательно решила покончить с движением. Начались массовые аресты лидеров «Братьев-мусульман». Репрессии окончательно развязали руки боевикам, которые могли теперь проводить акции без оглядки на лидеров. Поворотной точкой в истории движение стало убийство премьер-министра Нокраши-паши.

Аль-Банна осудил это убийство и даже постарался дистанцировать руководство БМ от боевиков, но вскоре (в 1949 году) был убит сам — предположительно агентами правительства.

После Аль-Банны лидером движения стал известный в Египте судья Хассан аль-Худайби, который хотя и не был членом движения, но был убеждённым сторонником и поклонником Аль-Банны [1, стр.250-253]. Это назначение вызвало множество внутренних конфликтов и усугубило и без того обостряющиеся противоречия между верхушкой «Братьев-мусульман» и все более обособляющимися боевиками.

Тем временем принятое в октябре 1951 года решение египетского правительства аннулировать англо-египетский договор 1936 года вызвал мощную волну протестов против британского правления. Повсеместно начались вооружённые стычки между английскими военными и египтянами. В них принимали участие и боевики «Братьев-мусульман», хотя лидеры движения держались в стороне от конфликта.

В 1952 году, на пике нестабильности, произошёл переворот под руководством Гамаля Абдель Насера. Монархия пала. «Братья-мусульмане» поддержали переворот, рассчитывая, что в благодарность новая власть поделится с ними местами в правительстве. Однако сердечные отношения между режимом «Свободных офицеров» и «Братьями-мусульманами» длились недолго: военный режим не желал делиться властью с движением, видя в них угрозу новому государству.

Сначала военные упразднили все политические группировки кроме «Братьев-мусульман». Насер, желая использовать их влияние в своих целях, пригласил их войти в «Союз освобождения» — первую политическую структуру, созданную новым государством. Но попытки кооптировать БМ оказались безуспешными, и тогда Насер решил уничтожить движение.

Началось с того, что Аль-Худайби начали всё чаще критиковать за то, что он превратил «Братьев-мусульман» в элитную группировку, которая занимается лишь озвучиванием политических заявлений, а также за авторитарный стиль руководства, проводимый с помощью лояльных ему людей. Но Аль-Худайби устоял. А «Братья-мусульмане» упразднили свое военизированное крыло, боевики которого были изгнаны из движения.

В 1954 году египетские власти решили, наконец, поставить «Братьев-мусульман» вне закона, обвинив их в заговоре с целью свержения правительства. По стране прокатилась волна арестов, арестовали и самого Аль-Худайби.

Но военный режим сам начал испытывать трудности из-за внутренней борьбы за власть между Насером и генералом Мухаммадом Нагибом, который стал первым президентом новой республики (1953–1954). Насеру удалось одержать верх только после того, как он заручился поддержкой Аль-Худайби — в обмен на обещание освободить всех арестованных членов «Братьев-мусульман» и легализовать движение.

Но правительство не выполнило своего обещания — многие арестованные так и остались в тюрьмах. Это сильно осложнило и без того непростые отношения между Насером и Аль-Худайби и позволило изгнанным было из движения боевикам вновь обрести влияние. «Братья-мусульмане» потребовали прекратить военное правление и вернуться к парламентской демократии. Тем временем Каир объявил о заключении нового соглашения с Лондоном по Суэцкому каналу, которое «Братья-мусульмане» во главе с Аль-Худайби подвергли критике, поскольку, по их мнению, оно делало Египет вассалом Великобритании.

Это привело к новым репрессиям против движения, которые сопровождались активной кампанией в прессе.

Тем временем боевики из секретного подразделения «Братьев-мусульман» окончательно вышли из-под контроля руководства движения. Свое изгнание из рядов движения они объявили изменой и решили противостоять режиму самостоятельно. Некоторые из них предположительно участвовали в попытке покушения на Насера в октябре 1954 года, что дало толчок для начала новой кампанию против движения. Тысячи членов движения, включая Аль-Худайби, были приговорены к длительным срокам заключения и подвергнуты пыткам.

В этот период возникла новая фигура, ставшая одним из главных идеологом движения. Это был Сайид Кутб, высокообразованный человек и гражданский служащий, присоединившийся к «Братьям-мусульманам». Кутб также отбыл длительный срок и подвергался пыткам, что только радикализировало его взгляды. Он написал множество трактатов, а один из них, названный «Вехи», стал исключительной по силе влияния работой — причём даже не столько внутри самого движения, сколько среди нового поколения более радикально настроенных исламистов.

Кутб был казнён в 1966 году по обвинению в попытке государственного переворота. Именно его идеи вдохновили первых джихадистов. Появилось новое поколение крайне радикальных исламистов, разочаровавшихся в идеях движения. Эти люди, основавшие первые в мире джихадистские ячейки, считали, что «Братья-мусульмане», которые воспринимали западные идеи, шли на компромисс и предавали таким образом принципы ислама. Радикализма им добавило поражение арабов в войне с Израилем 1967 года и формально объявленный в 1970-м отказ «Братьев-мусульман» от насилия.

Анвар Садат, пришедший к власти после смерти Насера в 1970 году, несколько облегчил положение «Братьев-мусульман», хотя и не отменил запрета на деятельность движения. Возможно, Садат пытался использовать их для сдерживания роста левых оппозиционных настроений.

После почти двух десятилетий репрессий со стороны государства «Братья-мусульмане» оказались в тени гораздо более радикальных группировок - «Тандхим аль-Джихад» и «Гамаа (Джамаа) аль-Исламийа», которые приобрели особое влияние в 1980–1990 годы. Значительную роль в усилении этих организаций сыграла помощь со стороны Саудовской Аравии, стремившейся к сдерживанию насеризма как светской националистической идеологии.

Все годы пребывания у власти Садата «Братья-мусульмане» пытались восстановить своё влияние. Богатая история помогла им сохранить статус основного исламистского движения, как, впрочем, организационную структуру и даже присутствие в гражданских институтах Египта. Они вернули себе утраченные позиции к концу 1990-х, когда наследнику режима Садата Хосни Мубараку удалось сокрушить джихадистские группы.

«Братья-мусульмане» прошли как через период монархии, так и новой республики. Всё это время они старались вести политическую деятельность в рамках закона, что, впрочем, удавалось далеко не всегда. Первый период репрессий против движения пришелся на конец 1940-х годов, второй — на середину 1950-х (время правления Насера) и третий на середину 1960-х, когда главным идеологом движения был Сайид Кутб.

«Братья-мусульмане» за пределами страны

Вскоре после возрождения движения в Египте оно распространилось на другие регионы арабского мира. Сирийская ветвь «Братьев-мусульман», основанная в конце 1930-х — начале 1940-х годов, стала более радикальной, чем материнская организация, полностью приняв идеологию вооружённой борьбы. Это привело к жёстким мерам, принятым в отношении сирийских «Братьев-мусульман» президентом Хафезом Асадом в 1982 году. Тогда были убиты десятки тысяч участников движения.

В Иордании всё получилось иначе. «Братья-мусульмане» пошли на сотрудничество с монархией Хашемитов, стали легальной организацией и образовали политическую партию.

До войны 1967 года палестинская и иорданские ветви «Братьев-мусульман» составляли одну более или менее единую организацию. Затем, уже в начале 1980-х, «Братья-мусульмане» из Газы основали ХАМАС, которое строило свою активность, основываясь на двух принципах: политического прагматизма (во внутрипалестинских делах) и вооружённой борьбы (с Израилем). ХАМАС возник также и на Западном берегу, но здесь это движение было не столь многочисленное, как в Газе.[2, стр. 27]

В странах Аравийского полуострова, Ираке и Северной Африке существует ряд оппозиционных партий, которые, хотя и не называют себя «Братьями-мусульманами», но являются их идеологическими последователями. Между всеми ними существуют связи, но каждая организация автономна и проводит независимую друг от друга политику.

И снова Египет

Несмотря на совершаемые членами движения силовые акции, египетские «Братья-мусульмане» всегда оставались прагматиками. Что же касается настоящих египетских боевиков-джихадистов, то они отвергают прагматизм «Братьев-мусульман». За десятилетия до появления «Аль Каиды» с её транснациональным джихадизмом египетские власти боролись с не менее чем пятью различными джихадистскими группировками, возникшими как раз на почве отрицания идеологии «Братьев-мусульман». Две из них стали очень сильными: «Тандхим аль-Джихад», стоявшая за покушением на Садата и «Гама (Джамаа) аль-Исламийа», которая в 1990-е годы провела множество кровавых акций, включая убийства иностранных туристов.

В конце концов, джихадистское движение в Египте было подавлено, а «Тандхим аль-Джихад» и «Гамаа аль-Исламийа» отказались от насилия, хотя некоторые из бывших участников этих группировок присоединились к «Аль-Каиде» и международным джихадистам.

Между тем глобальное восприятие не делает различий между исламистами-прагматиками и исламистами-боевиками, особенно после 11 сентября и в связи с опасениями, вызванными успехами ХАМАСа и «Хизбаллы». Более того, в глазах западного человека «Братья-мусульмане» всегда были самыми радикальными радикалами, и мало кто задумывается над тем фактом, что большинство тех, кого называют исламистами, — не джихадисты, а политическая сила. Сама структура «Братьев-мусульман» не похожа на структуру революционной организации, скорее она заточена под использование плавных, демократических методов борьбы.

Кстати, в США и Европе существуют силы, которые упорно хотят провести разделительную черту между исламистами-прагматиками и исламистами-радикалами. Представители этих лобби более чем десятилетия усиленно ищут умеренных среди «Братьев-мусульман» и других исламистских групп в арабском и мусульманском мире, чтобы иметь представление о том, что делать с настоящими радикалами и как реагировать на изменения, которые наступят вместе с неизбежным крушением дряхлеющих арабских режимов.

За последние годы американцы приобрели некоторый опыт взаимоотношений с исламистами. Например, в Турции, где к власти пришла Партия справедливости и развития или в Ираке, где в попытках (правда, не очень успешных) создать постбаасистскую республику американцам пришлось иметь дело с исламистами-суннитами (иракский вице-президент Тарик аль-Хашеми долгие годы был видной фигурой в иракском ответвлении «Братьев-мусульман», которое называлось Иракской исламской партией) и исламистами-шиитами (премьер-министр Нури аль-Малики, лидер Высшего исламского совета Ирака Абдель Азиз аль-Хаким, Муктада аль-Садр и др.)

И наконец, самый свежий пример: недавний визит Обамы в Египет и его заявления о том, что с Мурси можно и нужно плодотворно сотрудничать.

Сегодня египетские «Братья-мусульмане» вступили в полосу очередного кризиса. Он связан с тем, что, придя к власти, движение оказалось неспособным этой властью воспользоваться. К тому же «Братья-мусульмане» далеко не монолитны, в их рядах существуют противоречия между представителями разных поколений. Старая гвардия старается не допустить размывания идеалов, а более молодые активисты (в диапазоне от 35 до 55 лет) в качестве идеала видят турецкую АKP.

К тому же «Братья-мусульмане» не пользуются монополией на истину в последней инстанции. Множество религиозных консерваторов в Египте не разделяют их взглядов, в стране много больших и аполитичных салафитских общин. И наконец, большая часть представителей многочисленного класса ученых-теологов, группирующихся вокруг университета «Аль-Азхар», вообще не поддерживают ни «Братьев-мусульман», ни другие исламистские движения.

В Египте есть исламисты как более прагматичные, так и более радикальные, чем БМ. Например, отпочковавшаяся от них «Хизб аль-Уасат» хотя и не имеет статуса оппозиционной партии, но является намного более прагматичной группировкой. То, что осталось от «Тандхим аль-Джихад» и «Гамаа аль-Исламийа», представляет собой более радикальный фланг, а есть еще ячейки настоящих джихадистов, что усложняет и без того непростую картину.

Падение режима Мубарака дало «Братьям-мусульманам» историческую возможность, которой они не сумели воспользоваться. Им не помогло даже то, что они обращались с властью предельно осторожно, избегая резких движений и радикальных проявлений. Кстати, возможно, именно поэтому Мурси и свергли. За время правления он не сделал ничего — ни плохого, ни хорошего. Разве что увеличил количество чиновников и набрал кредитов от таких арабских стран, как Саудовская Аравия и Катар. При нём Египет перестал быть стабильно развивающейся страной, чего сограждане ему не простили.

 

Библиографический указатель:

1.Е. П. Кожушко. Современный терроризм: анализ основных направлений. / под общ.ред. А. Е. Тараса. Минск, «Харвест», 2000.

2.Алексей Кудрявцев, «Египетские исламисты: кто они?», Le Monde Diplomatique, русское издание, декабрь 2006

3.http://www.odnako.org/ обозреватель Ахмедханов Б.

ӘӨЖ 261.7=512.122

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДІНИ ЭКСТРЕМИЗМ СИПАТЫ

Есбаева А.Ж. ҚарМТУ, Қарағанды, Қазақстан

 

Бүгінгі таңда діни экстремизм мен терроризм сөздерін естімеген адам аз шығар. Баспа немесе ғаламтор беттерінен шет елдердегіжәне Қазақстандағы діни ахуал, соның ішінде діни экстремизм мен терроризм тақырыптарына қатысты мәліметтер жетерлік. Бұл аталған мәселенің ғаламдық деңгейде орын алып отырғандығының белгісі.

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтің әділ айтқанындай: «Бізге төзімсіздік немесе діни фанатизм жат. Бұл рухани дәстүр, бұл қандай шеңберде болмасын Құдайдың сөзіне деген ашықтық. Бұл Қазақстандағы конфессияаралық келісімнің ең маңызды негіздерінің бірі. Біз әлемге өзіміздің толеранттылығымызбен, ұлттық конфессияаралық келісім мен диалогты сақтауымызбен танылдық. Біздің еліміздің өскелең дүниетанымдық әлеуеті бұдан ары қарай да сақталуға, дамуға тиіс».Бейбітшілік пен конфессияаралық келісім салаларында Қазақстан аясында болсын, тіпті дүниежүзілік ауқымда болсын, қол жеткізген белгілі табыстарымызға қарамастан, әлі шешілмеген, жедел шешуді қажет ететін мәселелер баршылық. Әсіресе қазір дүние жүзіне діни төзімсіздік, діни экстремизм және терроризм шынайы қауіп төндіріп тұр.

Оларды XXI ғасырдың анағұрлым өткір мәселелеріне жатқызуға болады.Конфессияаралық бейбітшілік пен келісімнің нығаюы үшін, діннің біріктіруші, рухани тұрғыдан құрушы фактор есебінде рөлінің күшеюі үшін діни мәдениет пен діни сананы қалыптастыру қажет.Сырттай қарасаңыз Қазақстанда діни түсіністік пен татулыққа арналған шаралардың бүкіл әлемге ықпалы айтарлықтай бола қоймайтын секілді. Бұл күндері әлемнің түкпір-түкпірінде дінаралық, ұлтаралық қақтығыстар болып жатса, оларға Қазақстандағы түсіністікке, тату, бейбіт өмір сүруге шақырған жиындардың ықпалы қандай болмақ? Таяу Шығыстағы еврейлер мен Арабтардың арасындағы діни қақтығыстар мен соғыстар, Үндістандағы дінаралық және ұлтаралық қарсыласулар, Еуропадағы сербтер мен албандар арасындағы дүрдараздық, тіпті көршілес Ресейдегі орыстар мен шешендердің, Кавказ халықтары арасындағы қақтығыстар мен Ресейде шовинизмнің бой көрсетулері секілді оқиғалар қаншама? Соларға Қазақстандағы татулық пен келісім қандай дәрежеде әсер ете алмақ? Әрине, бұл жөнінде саясаткерлер түрлі болжамдар пен пікірлер түйіндеуде.Қазақстан Республикасының Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев бас болып басқа да мемлекет адамдарының әрекет етуіне түрткі болып, шара қолдануға мәжбүр етті. Сондай-ақ, елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Сындарлы он жыл» атты кітабында бұл жөнінде былай деп айтады: «Фундаменталистер мен экстремистердің мақсаты - Қазақстанның мұсылман халқы. Осы орайда Қазақстанда үш мыңнан астам діни топтардың, 40-тан аса діни мәзхабтардың ұйғарымымен «Терроризммен күрес жүргізу ұйымы» атты ұйым ұйымдастырылды. Сонымен қатар Н.Ә.Назарбаев, тәуелсіздіктің 11 жылдығын кұттықтау шаралары шеңберінде жасалған Облыс әкімдері Мемлекеттік Кеңесіңде ел үшін маңызды мәселелердің бірі «діни ұйымдар және олардың өкілдерінің жүргізген жұмыстарының ұлттық кауіпсіздік күштері тарапынан қатаң бақылауға алынуы» керектігін айтты.

Елімізде «Хизбут Тахрир», «Таблиғи жамағат» сияқты радикалды ұйымдардың өкілдері көбейді. Олар насихаттап жүрген Конституциямызға қарсы уағыздар қазір қазақстандықтарға таңсық болудан қалды. Егер де жоғарыда аталған радикалды ұйымдар дәл осы қарқынмен тарала берсе, ол Қазақстан халқының ортақ мемлекеттік мәдениетке бірігуіне, демократиялық реформалардың халық санасында орнығуына әжептәуір кедергі болады.

Сондықтан, Қазақстан халықтарының индустриалдық қоғам құрып, ортақ мемлекеттік мәдениетке бірігуі үшін ең алдымен бұған кедергі болатын діни фундаментализмнің табиғатын анықтап, теократиялық елдердегі ортодоксальді исламның ерекшеліктерін байыптауымыз керек. Өйткені, халқының 60 пайызы мұсылман болып саналатын отанымыздың ендігі тағдырына исламның әсері мол болатыны анық. Елімізде ислам дінін ұстанушылардың көбейе бастауы бұл діннің принциптеріне ерекше назар аударып, жан-жақты талқылау қажеттігі сөзсіз. Ислам дінінде саяси - қоғамдық, рухани өмірдің барлық саласы қамтылған. Солардың бірі діни сенім және діни төзімділік мәселесі. Ислами идеяларды өркениеттік тұрғыда қабылдап, оларды еліміздің әлеуметтік-экономикалық даму жолында қолдана білсек, біздің қоғамдағы біраз мәселелер шешімін табар еді.

Экстремизмге қарсы күрестің бірден-бір жолы - олар туралы өз уақытында шынайы мәлімет беру. Бұл жерде әрине күнделікті ақпарат құралдарының рөлі өте жоғары. Әйтсе де, жасөспірім балалар үшін ақпарат құралдарының беретін мәліметі де жеткілікті емес. Секталардың, экстремистік топтардың қаупі туралы жастарды көбірек хабардар етіп отыру қажет. Ол үшін барлық мектептерде «Дінтану» сабағымен қоса мамандар қауіпсіздік сабақтарын өткізіп, онда экстремистік топтарды, тоталитарлық секталарды қалай білуге болатынын түсіндіріп, олардан қалай сақтану жолын көрсетіп отырулары керек.

Діни экстремизм арнайы оқулықтарда діни экстремизм «басқа дін ұстанушылар мен дінді ұстанбайтындарға төзімсіздікті уағыздау, өзге діндерге нақты бір діни ілім шеңберінде қарау, бағалау. Басым жағдайларда діни экстремизм дінге қатысты болмай, саяси немесе өзге де мақсаттарға қол жеткізу үшін, нақты бір дін қағидаларын жамылғы ете отырып зиянды әрекет ету» деп көрсетіледі. Осы анықтамадағы сипаттамаларды негізге ала отырып қарастыратын болсақ дәстүрлі емес діни ағымдардың ұстанымдарын экстремисттік деп бағалауға болады. Елімізде мұндай ағымдардың таралу аймақтары да әр түрлі. Сарапшылар пікіріне сүйенсек, жихадқа шақыратын экстремисттік ағымдар еліміздің батыс өңірлерінде кең таралған. Олар бұл үдерісті батыс өңірінің экономикалық қуатына, яғни мұнай шикізатына қызығушылық (аталмыш топ мүшелерінің мұнай құбырларынан мұнай ұрлау фактілері анықталды), Ресеймен шекараластық, әсіресе, «әлемдік жихад»экстремистік тобы әрекет ететін Астрахан облысымен шекараластық, сондай-ақ, халықтың дәстүрлі ислам қағидаларынан хабарсыздығын алға тартады.

Бүгінгі терроризм - жекелеген диверсанттың, самолетті алып кетушінің, қанішер-камикадзенің әрекеті емес. Қазіргі терроризм - кең аумақтылығына сай соңғы жетістіктермен жабдықталған, қаруланған зор құрылым. Оның дәлелдері Ауғаныстан, Тәжікстан, Косова, Шешенстан. Онда болып жатқан оқиғалар қазіргі терроризмнің диверсиялық-террористік соғыстар жүргізуте қабілетті екендігін, кең аумақта қарулы қақгығыстарға қатыса алатындығын көрсетуде. Терроризм "еңбек рыногының" (жалдамалылар және т.б.) дамуына байланысты ғаламдық масштабта пайдалы бизнеске және капитал салу (қару сату, есіртке сату және т.б.) көзіне айналды. Мәселен, бұрынғы СФРЮ территориясындағы соғыс барысында жыл сайын хорваттарға, мұсылмандарға, албандарға 2 млрд долларға қару және соғыс техникасы сатылған. қазіргі кезде дүниежүзілік рынокқа наркотиктер мен оның шикізатын террористік топтар әкелетіндігі мәлім болды. Ол бірнеше миллиард доллардан да асады.Жыл сайын терроризм индексін жариялап отыратын, «Maple Croft» британ компаниясының мәліметтері бойынша Гренландия мен Антарктиданы есепке алмағанда, әлемде терроризм қаупі төніп тұрмаған аймақ жоқ [1].

Қазіргі терроризмнің маңызды ерекшелігі оның жақсы құрылымы мен ұйымдасушылығы болып табылады. Террористік ұйымдар бірыңғай басқару органын, басқару системасын, жоспарлайтын бөлімшелер қүрады. Ірі ұйымдар басщыларының кездесулері, мәжілістері өткізіліп тұрады. Әртүрлі ұлттық ұйымдардың қызметі үйлестіріледі. Моральдық-психологиялық эффект тудыру үшін, қоғамдық ой енгізу үшін информациялық-насихаттау жұмысы жолға қойылған. Өздерінің жолын қуатын адамдарды тандауға көп көңіл бөлінеді. Әсіресе ұлт, экономикалық дағдарыс шиеленіскен жерлерде осы мақсатта жүргізілген жұмыстар оң нәтижесін беруде. Сондай аудандардың бірі радикальдық мұсылман ұйымдары болып табылады. Террорлық методтар олардың ең сүйікті тәсілдеріне айналған.

Бүгінгі күні ислам дүниесі саяси күрестің ең маңызды құралы, инструменті террор деп қарайды. Бүгінгі дүниеде әлеуметтік-экономикалық, цивилизация арасындағы қайшылықтар, дамыған Солтүстік пен даму жағынан артта қалған Оңтүстік арасындағы қарсы түру күннен-күнге тереңдеуде. Осы қайшылықтарды және осы қарама- қарсылықтарды ғылыми-техникалық революциялар жетістігі де, экономиканы ғаламдау процессі де, ақпараттық-насихаттау саласындағы ғаламдану сипаты да бәсеңдете алмайды, тепе-тең ете алмайды. Бүгінгі күні дамыған елдермен және олардың одақтастарымен, партнерлерімен әскери-күш саласында бәсекелестікке түсе алмайтын күштер өзінің әлсіздігін өздерінің қолынан келетін құралдар арқылы, яғни террорлық әдісті қолдану арқылы жабуға тырысады. Халықаралық терроризм "Барлық елдердің террористері, бірігіңдер" деген ұран тастайды.

Дүниежүзінің жетекші елдері экономикасы, финансы, әскер жағынан әлсіз, бірақ олардың айтқанына көнгісі келмейтін елдерге қатаң күш саясатын жүргізіп, оларды араңдатады.

АҚШ пен оның одақтастарының Иракқа қарсы бірнеше жылдан бері созылып келе жатқан заңсыз әрекеттері, иран-американ қарама-қарсылығы, НАТО-ның Балкан, Таяу Шығыстағы агрессиясы - осының бәрі алдыңғы қатарлы мемлекеттердің жүргізген өктемдігінің нәтижесі. Осындай саясат, халықаралық және ұлттық терроризмге бағытталған саясат шын мәнінде оны маманданған халықаралык терроризм деп атауға болады.Соңғы онжылдықга терроризм интернационализацияланды. Халықаралық және трансұлттық топтар пайда болды, террористік ұйымдар арасында бірігіп әрекет ету мен байланыстар орнады. Мысалы алжирліктер мен европалықтар, шешендер мен арабтар, арабтар мен ауған-пәкістандықтар арасында. Бұл құбылыстың ең қауіптісі оны мемлекеттік режимдердің, әсіресе диктаторлық, ұлтшылдық, сепаратистік және сол сияқты типтердің қолдауы болып табылады. Өзінің тәуелсіздігін жариялаған Шешенстанда терроризм мемлекеттік құбылыс, мемлекеттік масштабтағы "кәсіпшілікке айналды", жоғарғы мемлекеттік адамдар республика территориясында және одан тыс жерлерде терроризмді ұйымдастырушыларға айналды.

Терроризммен күрес тиімді болу үшін мемлекеттік дәрежеде терроризмге қарсы әрекеттіұйымдастыруды үнемі жүргізіп отыру керек. Терроризммен күрес оның пайда болу кезінде, жоспарлау мен дайындау кезеңінде жойылуға тиіс. Террорды құртудың алғышарты олардың қаржыландыру көзін жоюдан басталуы қажет. Терроршы мемлекет болмайды, терроршы адамдар, топтар болады. Терроршылдық әрекет үшінші дүниежүзілік соғыс тудыра алмайды. Ешбір мемлекет те, террористік топтардың қай-қайсысы да баяғыдай "моторлы соғыс" емес, атом соғысына мүдделі емес. Тек қана әлсіздердің асын тартып жеп, қорқытып-үркітіп ықпалында ұстауды қалайтын "дедовщина" мемлекеттер бар. Олардың арасындағы кикілжіңдерді асқындырмай, бейбіт шешуге мүдделі "мәтіби" елдер де жеткілікті, Күштілер болған жерде, әділетсіз әлімжеттік көбейген жерде "терроршылдық" деген, қазіргі кезде ғаламдық процестің біріне айналып тұрған құбылыстың туындап отырғаны сөзсіз. Терроршылдық пен әлем қауымдастығы бір-бірімен байланыса, ынтымақтаса отырып жұмыла күресуі қажет. Терроршылдықпен еш уақытта ымыраға келуге болмайды.

Жалпы діни экстермизмнің қай аймақта болмасын (Қазақстан бойынша) таралуына себеп болатын бірнеше алғышарттарды атап өтуге болады. Ең алдымен бұл діни сауатсыздық. Дінге толық таныммен келмеу діни сауатсыздықтың басты көрінісі болып отыр. Бұл жерде Абайдың иманды «якини» және «тақлиди» деп бөліп қарастыруы өзекті болуда. Мұның алғашқысы танымнан, ақыл дәлелінен туындайтын шын иман. Екіншісі «өзі ештемені білмей, еш нәрсе туралы ойламай, дін иелерінің сөзіне еріп, «ел қалай көшсе, мен де солай көштім» деген надандықтан шыққан соқыр сезім, үстірт наным» – бұл қазіргі қоғамға тән, діни сауатсыздықтың көрінісі, діни радикалданудың себебі болып отыр.Тұрғындардың арасында, әсіресе жастардың өзгелерге еліктеуі, белгілі бір топтың мүшесі болуға деген ынтасы соқыр сенімге негізделген діншілдікке әкеледі. Мұндай соқыр сенім діни фундаментализмнің, сәйкесінше діни фанатизмнің алғышарттары болуда.

Фундаменталисттік көңіл-күй экстремизмге апарар жол, өйткені экстремисттік пайымда өзінің ғана діни ұстанымы ең шынайы, ақиқат әрі таза деп ұғынылады. Сәйкесінше, өзге дін өкілдеріне төзімсіздік, қысым көрсету секілді көңіл-күй туындайды. Мұндай ұстаным өз сенімін, көзқарасын мейлінше кең тарату, қажет болса күштеп таңу әрекетіне саяды. Осы жағдайда, діни мотивтегі терроризм көрінісі мен оның өкінішіті салдары орын алады. Ғаламтор кеңістігіндегі экстремистік идеялар тарататын сайттардың еркін қолжетімділігі де маңызды себептердің бірі болып табылады. Мұндай сайттарды екіге бөліп қарастыруға болады. Мысалы, кейбір сайттар мұсылмандардың қысымға ұшырауы, әсіресе АҚШ, Еуропа, Израильдегі мұсылмандар туралы ақпараттар, қанға бөккен адамдардың суреттерін, бейне-материалдарды ашық көрсету арқылы күллі әлемді мұсылмандарға жау ретінде көрсетуге ұмтылады. Сондай-ақ, сайттағы түрлі шейхтардың уағыздары бейне-жазба түрінде таратылады. Уағыздарда зайырлы биліктің исламға жат екендігі, мұндай мемлекет басқарушылары, дін қызметкерлері «діннен шыққандар» деген пікір мейлінше дәлелді айтылып, оларға бағынбауға шақырылады. Мұндай ақпараттар сауаты төмен, өзін мұсылман санайтын адам санасында қысымдағы мұсылмандарды құтқару мен халифат сипатындағы мемлекет құруға қатысу, қажет болса, құрбан болу туралы ой туындатады. Өз ойын сайтта берілетін жихадқа шығу, шахид болу туралы хадистер мен аяттар арқылы нығайтып, өзгермес ұстанымға, өмірлік мақсатқа айналдырады.[2]

Қазақстан терроризм қаупі төмен елдер қатарына жатады және көптеген еуропалық елдермен бір деңгейде орналасқан. Ал Ұлыбритания, Франция, Испания және АҚШ секілді елдерде қауіп-қатер деңгейі айтарлықтай жоғары. Сондықтан, терроризм ортақ қауіп-қатер. Сонымен бірге терроризм қаупін дұрыс бағаламай, оны елемей және жекелей алынған елде қауіптің өзін жоққа шығаруға болмайды. Бірақ терроризмді асыра бағалауға да болмайды, қоғамда дүрбелең салып және үрей мен қорқыныш ұялатып, қоғамдық резонанс әсерін күшейту арқылы террористерге қолдау көрсетуге болмайды, себебі кез-келген теракт ең алдымен, кең ақпараттық әсерге есептелген. Осындай теңгерімді ұстап тұру қауіпсіздікті қамтамасыз етудің тиімді жүйесін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Бірақ, ең бастысы – терроризм, экстремизм сияқты қауіп-қатерге төтеп беріп, тиімді қарсы тұрудың ең басты шарты – ол қоғам мен биліктің өзара келісімі, ұлттық бірлік. Осы зұлымдықпен ондаған жылдар бойы күресіп келе жатқан басқа елдердің тәжіриебесін зерттеп қарасақ, бірден байқайтынымыз – бірлігін шайқалтып, нешеме себептермен іштей бөлініп, жіктеліп отырған қоғам, ел, мемлекет ғана осы қауіптің құрбанына айналуы ықтимал. Сондықтан, осы да, басқа да қазіргі заманның сынақтары мен қатерлеріне қарсы тұру үшін – ең алдымен, қоғамның жіктелуіне, бөлінуіне жол бермеу керек.[3]

 

Библиографиялық сілтеме:

1.Михельсон О. М. Элиаде. Религиозная культура и современность// Интернет: http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/Relig/Article/Mih_lRelKult. php

2.Алиев А.К. Религиозно-политический экстремизм и этноконфессио- нальная толерантность на Северном Кавказе / А.К. Алиев, З.С. Арухов, К.М. Ханбаев; Регион. центр. этнополит. исслед. ДНЦ РАН. – М.: Наука.

3.ЕрланҚарин. Қазақстандағы терроризм қауіп-қатері// Абай ақпара

 

ӘӨЖ 261.11=512.122

 

ДІНИ ЭКСТРЕМИЗМ – БЕЙБІТШІЛІК ПЕН ТҰРАҚТЫЛЫҚҚА ТОНГЕН ҚАУПІ

Жуматова Г.М., Бейбитова Е.Б., ҚарМТУ, ҚараҒанды, Қазақстан